روسیه، با دسترسی به منابع طبیعی غنی و انرژی ارزان، همواره یکی از غول‌های صنعت فولاد جهان بوده است. شرکت‌های بزرگی مانند سورستال (Severstal)، MMK و NLMK نه تنها بازار داخلی را تأمین می‌کردند، بلکه بازیگران اصلی در بازارهای صادراتی، به‌ویژه در اروپا، به شمار می‌رفتند. اما با آغاز درگیری‌ها در اوکراین و وضع تحریم‌های گسترده بین‌المللی، این صنعت استراتژیک در موقعیتی بی‌سابقه قرار گرفت. حال سوال این است که این "محاصره" اقتصادی چه تأثیری بر تولید و صادرات فولاد روسیه گذاشته است؟


ضربه مستقیم تحریم‌ها: از دست دادن بازار اروپا

مهم‌ترین و فوری‌ترین ضربه به صنعت فولاد روسیه، از دست دادن بازار اروپا بود. اتحادیه اروپا که بزرگترین خریدار فولاد روسیه محسوب می‌شد، واردات بسیاری از محصولات فولادی این کشور را ممنوع کرد. این تصمیم باعث شد تا تولیدکنندگان روسی با حجم عظیمی از محصولی روبرو شوند که دیگر مشتری سنتی خود را نداشت.

این شوک، تولید را در ماه‌های اولیه پس از تحریم‌ها به شدت کاهش داد. بسیاری از کارخانه‌ها مجبور به کاهش ظرفیت تولید خود شدند و حتی برخی خطوط تولید به طور موقت متوقف گشتند. طبق گزارش‌ها، تولید فولاد خام در روسیه در سال ۲۰۲۲ با افتی بیش از ۷ درصدی مواجه شد که شدیدترین کاهش در یک دهه اخیر بود.


تغییر مسیر تجارت: نگاه به شرق و بازارهای جدید

با بسته شدن درهای غرب، تولیدکنندگان روسی به سرعت به دنبال بازارهای جایگزین گشتند. آسیا و خاورمیانه به مقاصد اصلی جدید تبدیل شدند. کشورهایی مانند چین و ترکیه واردات خود را از روسیه افزایش دادند. با این حال، این تغییر مسیر بدون چالش نبود:

  1. رقابت شدید: بازار آسیا خود مملو از تولیدکنندگان قدرتمند است و شرکت‌های روسی برای فروش محصولاتشان مجبور به ارائه تخفیف‌های قابل توجهی شدند. این موضوع حاشیه سود آن‌ها را به شدت کاهش داد.
  2. مشکلات لجستیکی: تغییر مسیر صادرات از بنادر اروپایی به بنادر شرقی و جنوبی، هزینه‌ها و پیچیدگی‌های حمل و نقل را به مراتب افزایش داد.
  3. تحریم‌های ثانویه: بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی حمل‌ونقل، بیمه و خدمات مالی به دلیل ترس از تحریم‌های ثانویه، از همکاری با شرکت‌های روسی خودداری کردند که این امر تجارت را دشوارتر کرد.


تمرکز بر بازار داخلی: ناجی موقت صنعت

یکی دیگر از راهبردهای کلیدی برای مقابله با تحریم‌ها، تمرکز بر بازار داخلی بود. دولت روسیه با افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ زیرساختی، از جمله ساخت و ساز و صنایع نظامی، تلاش کرد تا تقاضای داخلی برای فولاد را افزایش دهد. این استراتژی تا حدودی موفق بود و توانست بخشی از کاهش صادرات را جبران کند و از تعطیلی کامل کارخانه‌ها جلوگیری نماید. با این حال، ظرفیت بازار داخلی محدود است و نمی‌تواند به طور کامل جایگزین بازارهای صادراتی از دست رفته شود.


آینده در ابهام

صنعت فولاد روسیه امروز در یک دوراهی سرنوشت‌ساز قرار دارد. اگرچه این صنعت توانسته با تغییر مسیر صادرات و تمرکز بر تقاضای داخلی، خود را سرپا نگه دارد، اما با چالش‌های بلندمدت جدی روبرو است:

  • فرسودگی فناوری: دسترسی به تکنولوژی و قطعات یدکی غربی که برای نوسازی کارخانه‌ها حیاتی است، تقریبا غیرممکن شده است. این موضوع می‌تواند در بلندمدت بر کیفیت و بهره‌وری تولید تأثیر منفی بگذارد.
  • فشار بر سودآوری: فروش با تخفیف در بازارهای جدید و افزایش هزینه‌های لجستیک، سودآوری شرکت‌ها را تحت فشار قرار داده است.
  • عدم قطعیت: تا زمانی که تحریم‌ها پابرجا باشند، آینده این صنعت در بازارهای جهانی مبهم باقی خواهد ماند.


در نهایت، صنعت فولاد روسیه نشان داده که از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار است، اما "محاصره" اقتصادی غرب، آن را وارد مسیری دشوار و نامعلوم کرده است. بقا در این مسیر نیازمند نوآوری، یافتن شرکای تجاری جدید و سازگاری مداوم با یک واقعیت ژئوپلیتیکی جدید است.